معمولا قوم ترکمن معتقد تر از سایر قومیت ها بر استفاده از لباس های بومی خود تاکید دارند و در بین اکثر زنان این قوم استفاده از بخشی از پوشاک سنتی رواج دارد.
لباس زنان ترکمن هم به چهار دسته تن پوش، بالاق یا شلوار، کلاه و روسری و کفش تقسیم می شود.
در بین کتولی ها و ترکمن ها نوعی کلاه، کلاهک و یا عرقچین یا همان «آناقی» در زبان ترکمن روی سر گذاشته می شود و کامل کننده آن یک شال یا روسری است.
این سوزندوزی به اشکال مختلفی مانند سر شتر( دویه کله)، نقش جوجه( سگدرمه جویجه)، بال پرنده( قوش غانات) و نقش عقرب( موی نقش) انجام می شود. بخش دیگری از پوشش قوم ترکمن کفش است و احتمالا اگر کفش های زنان ترکمن را ببینید، نقاشی های قدیم ایرانی در ذهنتان نقش می بندد.
یکی از فرهنگ ها که شناسه هویت ساز اقوام بوده پوشاک است و می توان از آن به عنوان یک شو فرهنگی غالب یاد کرد.
پیراهن زنان قزاق «کویلک» نامیده می شود که غالبا به رنگ سفید است. هنگامی که نقوش خاص خود را با سوزن دوزی، پولک، منجوق و ملیله به روی پیراهن می دوزند به آن «قابِستیک» می گویند و خاص عروس است.
این استاد دانشگاه در ادامه بیان کرد: جنس لباس اقوام از پنبه، پشم و ابریشم و نخ است و هر قومیت متناسب با میراث فرهنگی ناملموس خود روی لباس را سوزن دوزی می کند.
تفاوتهایی در لباس زنان قزلباش ساکن در شهرستان رامیان و مینودشت استان گلستان وجود دارد. ازجمله اینکه در لباس زنان رامیان از نوارهای رنگین دستباف به نام “جَهَک” برای تزیین استفاده میشود که این نوار مانند پارچه ابریشمی در کارگاهی به نام “چالا” بافته میشود؛ اما در پیراهن زنان مینودشت بهمنظور تزیین، بخشهایی از لباس سوزندوزی میشود و یا اینکه زنان رامیان آلِه کالاخه را بهعنوان سربند و بهصورت نیم تاجی به روی پیشانی عروس به نشان از تأهل میبندند. اما زنان مینودشت از پیشانیبندی به نام “آلِن دِق” که روی آن سوزندوزی شده، استفاده میکنند. دختران قزلباش تا قبل از ازدواج کلاهی به نام کُلته به سر میگذارند که قسمت جلویی آن سکه دوزی و با جهک نواردوزی و به همراه روسری ابریشمی قرمزرنگ پوشیده میشود. زمانی که میخواهند ازدواج کنند، کلته را برمیدارند و آله کالاخه روی سر میگذارند.
پوشاک سنتی قزاق تجلیگر سنتهای کهن و تاریخ این قوم
استفاده از «کلاه شهری» توسط زنان کتول
در لباس سنتی قوم ترکمن کفش هایی با نوک برگردان و پاشنه ای بلند که به آن “گل میخ لی” یا “قرمه کوش” می گویند و توسط کفاشان ماهر و هنرمندان محلی ساخته می شود.
آیا این خبر مفید بود؟
پوشاک سنتی نشانی از هویت فرهنگی قوم قزلباش
شهری نژاد بیان کرد: پوشیدگی لباس، شکل آستین، گشاد بودن به اندازه طبیعی و استفاده از اجزای تکمیل کننده در لباس های اقوام بومی گلستان دیده می شود.
در لباس سنتی قوم ترکمن، پیراهن های قرمز رنگ آن ها در قسمت یقه و مچ سوزن دوزی زیبایی دارد. پیراهن ترکمنی از سه قسمت “ینگ” به معنای آستین، “یان” به معنای پهلو و “آشری” به معنای دامن تشکیل می شود.
الگوی لباس بسیار ساده بوده و در قسمت زیر بغل از «مرغک» (پارچه های سه گوش) استفاده می شود که در اصطلاح محلی «زیربغلی» می گویند. در قسمت لبه آستین، تزئیناتی از نوارهای دستباف کتول دیده می شود که ردیف اول آن نواری از «توف سیاه»، ردیف دوم «دوگلی»، ردیف سوم «ولولک» به ترتیب قرار می گیرند. برای دوخت دامن از پارچه «شال پشم»، «زری تال» و یا سایر پارچه های طرح دار استفاده می شود.
وی یادآور شد: در معرفی پوشاک اقوام گلستان چهار مشخصه بارز وجود دارد و پوشیدگی کامل یکی از این مشخصه ها است.
گل طلا یا گل یقه زیوری بود که به روی شاروسه بسته می شد و برای خانواده های ثروتمند، این زیور از طلا و برای سایرین از برنج و نقره است. شکل زیور همانگونه که از اسم آن پیداست به شکل گل بود. «کلیجه» به کت روی لباس می گویند که پارچه آن از مخمل و بدون تزئینات بوده یا از تزئینات کمی استفاده می شد. آستین آن داری سمبوسه (مثلثی شکل) بوده که رویه انگشتان را می پوشانده است.
وجه تمایز دیگر لباس در” کُلَجَه باهار” (کت روی کُلجه) است. مدل یقه باهاری زنان رامیان و مینودشت باهم متفاوت بوده و لبه آستین زنان مینودشت با پارچه آلاق بالاق با پهنای10 سانتیمتر مزین میشود.
به گزارش برنا، مردان و زنان سیستانی، شاهکویی، روستاهای غرب گلستان و اقوام دیگر ساکن در گلستان هم لباس های محلی مخصوص به خود را دارند که در مراسمات مختلف از آنها استفاده می کنند و بزرگان آنها سعی در زنده نگه داشتن پوشش بومی قوم خود دارند.
سمانه شهری نژاد در گفتگو با برنا گفت: وقتی درباره پوشاک اقوام مطالعه می کنیم متوجه می شویم که لباس های بومی و محلی صرفا برای پوشاندن بدن و محافظت در برابر گرما و سرما نیست بلکه نوعی آراستگی، زیبایی، وقار و نجابت را با خود به همراه دارد.
این لباس خاص افراد ثروتمند بوده و سطوح پایین تر جامعه از جلیقه استفاده می کردند.
برای آشنایی بهتر و عمیق تر از مفاهیم پوشاک بومی و محلی اقوام مختلف در گلستان به سراغ یک محقق پوشاک اقوام و ملل رفتیم.
وی خاطرنشان کرد: چهارمین بُعد مشترک در لباس اقوام بُعد اجتماعی بوده که متناسب با جایگاه افراد و بر اساس تمکن مالی لباس های مد نظر را می پوشیدند.
قزاق های مقیم ایران همچنان پوشش سنتی خود را حفظ کرده و عموماً لباس زنان سفیدرنگ و دارای الحاقاتی چون زیورآلات، قزاق دوزی، تکه دوزی، منجوق دوزی و ملیله دوزی است. لباس آنان متشکل از پیراهن بلند (کویلک)، جلیقه بلند (بشبت)، کت بلند (اشیک)، کلاه(ژاولق یا بوراما)، شلوار(دامبال)، چکمه(تیک) و… است. زنان در گذشته لباس سنتی خود را در عروسی و جشن ها پوشیده اما در زندگی روزمره از پیراهن ساده بدون تزئینات استفاده می کردند. دختران قزاق هم به همراه لباس، قبه و زنان کلاه (ژاولق) بر سر گذارده اما امروزه دختران از روسری رنگی و زنان بعد از ازدواج تنها از روسری سفید استفاده می کنند.
شهری نژاد گفت: سوزن دوزی ترکمن، قزاقه دوزی، سیاه دوزی زنان شاهکوه و نوار دوزی های کتولی و روستای بالاجاده و ترک قزلباش از انواع تزئینات لباس های زنان اقوام شاخص گلستان است.
پوشش زنان کتول از گذشته های دور پوشاکی با پارچه های دستباف بود که با عناصری چون نوارهای کتول، سکه و یراق تزیین میشد. خانم ها در جشن ها از این نوع پوشاک با تمامی اجزا استفاده می کردند که متشکل از پیراهن (رخت کوتاه)، دامنی پرچین (تُنبان قُنبلی)، انواع کت (کُلیجِه، بهاری، کمرچین)، جلیقه، کلاه شهری، روسری، پیش جامه (دم جامه) و شاروسه (شاه ریسه) است. تزئینات روی لباس برای طبقه بالای جامعه با نوارهای دستباف و سکه های بیشتر و برای عامه مردم از نوارهای کمتر بکار می رفت.
مواد اولیه ای که برای این نوع لباس استفاده می شود عبارت از پارچه های زری، پارچه های دستباف، پارچه های شال پشم (نخی گلدار)، پارچه های مخمل، انواع نوارهای دستباف (توف)، سکه، یراق، منجوق، ریشه های تزئینی، دانه های تسبیح، کش، نخ گریسه و… است. امروزه برای این نوع پیراهن از پارچه های زری با 3 متر طول و درگذشته از پارچه های ابریشم دستباف که برای دوخت آن از 6 متر پارچه (به دلیل کم بودن عرض پارچه های ابریشمی) استفاده می شد.
ممکن است بر تن آن ها نیم تنه هایی ببینید که بر پشت آن ها به وسیله ی زیورآلات تصاویر سپر یا تیر و کمان را شبیه سازی کرده اند. در لباس سنتی قوم ترکمن شلوارهای ترکمنی که “بلق” نامیده می شود در قسمت پاچه به زیبایی سوزندوزی می شود.
سوزن دوزی لباس اقوام جزو زیبا ترین عناصر زیبایی است
به گزارش خبرنگار خبرگزاری برنا از گرگان؛ در استان گلستان به لحاظ موقعیت جغرافیایی و شرایط اقلیمی که دشت، کوه، صحرا و جنگل را در خود جای داده است، اقوام شاخصی ساکن و موقیعت مهاجر پذیری هم برای سایر اقوام فراهم شده است.
پوشاک سنتی قزاق تنها یک رشته صنایع دستی به حساب نمی آید بلکه چندین رشته بومی را در دل خود جای داده است که از آن جمله می توان به سوزن دوزی، تکه دوزی، ساخت زیورآلات، ریشه بافی، منگوله بافی، سکه دوزی، نساجی سنتی، نخریسی، رنگرزی و… اشاره کرد. درواقع با حفظ یک رشته می توان عملاً از چندین رشته صنایع دستی حمایت کرد و آنان را از معرض خطر فراموشی حفظ کرد.
برای دوخت پیش جامه عمدتاً از پارچه مخمل قرمز استفاده می کنند. روی پارچه مخمل توف مشکی، دوگلی و اریب و همچنین سکه دوخته می شود. پیش جامه دارای یقه است و قسمت پایین آن به شکل مثلثی برش می خورد. شاه ریسه به منظور تزئین، بر روی پیش جامه و به دور گردن قرار می گیرد و متشکل از منجوق، دانه تسبیح و سکه است.