پس چرا اینهمه دستاورد سحرآمیز، پایههای سکوی پرتاب نوجوانی را متزلزل کرده است؟ راز این اثر معکوس در چیست؟
نوجوانِ عصر دیجیتال/ از مصرفکننده بی بند و بار تا کاربرِ اثرگذار!
میدانیم که اغلب لحظات شما نوجوانان هنگام استفاده از رسانهها، صرف فعالیتهای حلال، مجاز و مباح میشود؛ بااینحال اکثر این استفادهها «بیبار» است؛ یعنی بیثمر و بیفایده.
آینده را ببینید
کاربر اثرگذار باشید
اینجا دیگر کلمه «مصرفکننده» گویای رابطه مخاطب و رسانه نیست و باید به سراغ «کاربر» رفت؛ کاربری یعنی تولید و مصرف توأمان. کاربران دنیای رسانههای دیجیتال، «کانال»ها را به «شبکه» تغییر ماهیت دادهاند و دائماً در حال گسترش شبکههای محتوایی به میل و سلیقه خودشان هستند.
مهم است که نوجوان از روی صندلی «مصرفکننده» (جناب سیبزمینی!) بلند شود و پشت فرمان «کاربری» بنشیند. خودتان را منفعل ندانید و منفعل نخواهید. هرچند که کاربران هم قدرت محدود و معینی دارند، اما بههرحال از مصرفکنندگان سرحالتر و مؤثرتر هستند؛ به شرطها و شروطها!
اثرگذاری رسانه
رسانههای قرن بیستم عمدتاً یکطرفه بودند؛ یعنی در یک روزنامه، مجله یا فیلم سینمایی، محتوایی را آماده میکردند و آن را از راههای مخصوص خود به مخاطب میرساندند.
برنامهریزی و مشورت
دنیای بیمکان و بیزمان مجازی که برای حضور در آن حتی به جسمتان نیازی ندارید، آزادیهای شگفتانگیزی به نسل انسان داده که تا پیش از آن در افسانهها آرزویش را میکرد.
فضای مجازی کارکردهای متنوعی دارد: انتقال اطلاعات، برقراری ارتباطات، آموزش، تجارت و کاسبی و البته تفریح و سرگرمی. شاید وقتی کوچکتر بودید تنها فایده این فضا برای شما بازی و سرگرمی بوده؛ اما حالا میتوانید از سایر قابلیتهای آن متناسب با نیازهای واقعیتان بهرهمند شوید. خودتان را گوشه یک رسانه اجتماعی خاص، وسط یک بازی بیانتها یا در تبوتاب تماشای فیلمها و سریالها نگه ندارید. آینده را ببینید و با چشمان باز مسیرتان را در فضای مجازی انتخاب کنید.
رسانههای نوین این قابلیت را دارند که ذهن انسان را بدون نیاز به جسم او، به خود مشغول کنند. درنتیجه انسان بدون رنجِ تن و بدون ترس از خطر، خودش را در مواجهه با تجربههای بسیار، ارتباطات هموار و لذتهای سرشار مییابد و ناخودآگاه در جهان رسانههای نوین غرق میشود.
گام اول این است که از این به بعد فقط و فقط با «برنامه» به سراغ دنیای رسانهها بروید. مهم نیست که در برنامهتان چه چیزی وجود دارد؛ مهم این است که خود را مقید و متعهد به برنامه کنید.
اما در گامهای بعدی خوب است که برنامه خودتان را به یک نفر که قبولش دارید (مثل پدر و مادر یا اقوام نزدیک یا مربیان) نشان بدهید و مشورت کنید تا مطمئن بشوید همه آن چیزهایی که لازمه رشد شماست در این برنامه وجود دارد. ماهی یکبار هم این فهرست را مرور کنید و اگر لازم بود تغییری در آن بدهید.
مثل ماهی که تا وقتی در آب است، آگاهی دقیقی نسبت به آن ندارد؛ شما نیز بهسختی متوجه عمق و گستردگی فضای فناوری و رسانهای که در آن زندگی میکنید، میشوید؛ پس لازم است گاهی از کمی عقبتر به خودتان و امکاناتی که بهراحتی در اختیار دارید نگاه کنید تا اهمیت و جایگاه آنها را در زندگیتان بفهمید.
واقعیت آن است که بسیاری از روالهای عادی استفاده شما از رسانهها، نه از روی انتخاب آگاهانه که ناشی از تقلید خوشبینانه از اطرافیان است؛ اطرافیانی که از نظر اندیشهها و افکار و سن و سال و جایگاه و موقعیت اجتماعی، شباهتی به شما ندارند و حتی نوجوان نیستند!
تمنای سرگرمی و تفنن و گذراندن عمر به بطالت و بیهودگی، متأسفانه در زندگی نوجوانان عصر دیجیتال پررنگ است، لذا دوره نوجوانی که قرار بود زمینهساز عبور از کودکی به بزرگسالی باشد، از کارکرد اصلی خود بازمانده و اکنون در مواجهه با نسلی از «بزرگسالان کودک» هستیم؛ نسلی که اوقات خود را با مصرف «اطلاعات بیثمر» سپری کرده، سرگرم شده، اما درنهایت چیزی بهجز سرخوشیِ گذرا گیرش نیامده و خیلی چیزها را که باید فرامیگرفته، فرانگرفته است!
فهرستی از نیازها، کارها و علاقهمندیهای خود در فضای مجازی و سایر رسانهها تهیه کنید و انتظارتان از هرکدام را در یک خط بنویسید. حتماً به سرگرمیها و بازیها هم اشاره کنید. موارد ذکرشده در این فهرست را اولویتبندی کنید و برای هرکدام از فعالیتها، مدتزمانی را برحسب روز یا هفته در نظر بگیرید.
مصرفِ ضابطهمند
اینطور به نظر میرسد که رسانهها، در حالت کلی و فضای مجازی بهطور خاص، ظرفیت عجیبی در بلعیدن وقت انسان و القای حس گیجی و سرخوشی در او دارند.
پس حتماً باید در غیاب جسمتان در فضای رسانهها، برای آنچه میبینید و آنچه میشنوید و آنچه میخوانید و آنچه مینویسید و آنچه به جا میگذارید، ضوابط سفتوسختی مقرر کنید تا شأن خودتان را از یک «طعمه» به یک «قهرمان» ارتقا بدهید. به خاطر داشته باشید که نوجوانِ بیبند در فضای مجازی فقط یک «هدفِ آسان» برای شرکتها و مؤسسات و گروهها و فرقههای رنگارنگ است که به دنبال جذب مشتری و خریدار و هوادار (Fan) و سرسپرده هستند. قهرمانها بیبند نیستند. ضابطهمند باشید و سربلند.
مصرفِ بیبار در رسانهها، زمان شما را پر میکند؛ اما شما را رشد نمیدهد. بهزودی روزی میرسد که خود را در آستانه بزرگسالی میبینید؛ اما برای زندگیِ مستقل، اندوختهای از بینش و دانش و مهارت به همراه ندارید. یادتان باشد که هماکنون وقت جمعکردن توشه است و برای این کار به «برنامه» نیاز دارید.
به غیر از آن که برای تولید آثار رسانهای نیاز به دانش و مهارتهای خاص فنی و هنری وجود دارد، پشتوانه هر محصول رسانهای، اندیشهای است که آن را طراحی و تولید کرده. عرصه رسانه، عرصه تجلی اندیشههاست؛ هرچند که شاید خودِ رسانه به پرورشِ اندیشه کمکی بکند، ولی نمیتوان از اندیشمندی که دنیای رنگارنگ رسانهها را بدل از جهان آگاهی و دانایی گرفته است، انتظار اثرگذاری داشت.
گفتیم که فضای مجازی محل به رخ کشیدن «قدرت ذهنی» است و جایی برای هنرنمایی «قدرت جسمی» ندارد. نوجوانی دوره آغاز تکامل این دو نیرو در انسان است و نه دوره به کمال رسیدن آن؛ پس اگر از نوجوان انتظار نداریم که با بزرگسالان هماورد جسمانی داشته باشد، چه توقع بیجایی است که در هماوردی ذهنی در فضای مجازی از او بخواهیم که با همگان قدرتنمایی کند؟
البته اثر این استغراقِ شیرین بر همه افراد یکسان نیست و «نوجوانان» به خاطر آزادی و استقلال بیشتر نسبت به «خردسالان» و وظایف و تکالیف کمتر نسبت به «بزرگسالان»، بالقوه بیشتر در معرض این گمگشتگی هستند؛ پس باید حسابی مراقب خودتان باشید!
حواستان باشد که نوجوان بودن در عصر رسانههای دیجیتال، اقتضائاتی دارد که هم باید خودتان بیاموزید و هم باید دوستانتان را از آن آگاه کنید.