سیاُمین دوره هفته کتاب جمهوری اسلامی ایران با شعار «ما همانیم که میخوانیم» از ۲۱ آبانماه آغاز شده و تا پایان روز ۲۷ آبانماه ۱۴۰۱ ادامه خواهد داشت.
به بیان رکنی، تاریخ کتیبه منقوش بر این زیج، «صفرالمظفر ۱۳۰۹» ذکر شده است. او توضیح میدهد که معمار با بنا در دستهبندیهای صنفی تفاوت داشته و به شعری از سنایی استناد میکند: «آن ستاند مهندسِ دانا/ به یکی دم که پنج مه بنا»
مروت نامی است که جامع همه فضیلتها و خوبیهاست
علی زرینی در این آیین درباره آیینهای پهلوانی و فتوت و خاستگاه این آیینها، گفت: دو دیدگاه در اینباره وجود دارد؛ گروهی خاستگاه این آیینها را ایرانِ باستان میدانند و پارهای دیگر از پژوهشگران، برای این آیینها به جستجوی سرچشمههای دینی و بهویژه اسلامی برآمدهاند. او تأکید میکند که نمیتوان از پهلوانی سخن گفت و از شاهنامه چیزی نگفت.
به گزارش گروه فرهنگ و هنر برنا؛ نشست «نقد و بررسی فتوتنامهها و آیین جوانمردی و پهلوانی از دل آثار کهن»، جمعه (بیستوهفتم آبانماه ۱۴۰۱) همزمان با روز «کتاب، ورزش و جوانمردی» با حضور نوشاد رکنی؛ نسخهشناس و رئیس اداره اطلاعاتِ فرهنگی و حفاظت فنی کتابخانه و موزه ملی ملک و علی زرینی؛ پژوهشگر حوزه فتوت، جوانمردی و عیاری و عضو هیأت علمی دانشگاه علامه طباطبایی، با دبیری پیمان سمندری در خانه کتاب و ادبیات ایران برگزار شد.
وی ادامه داد: پهلوانانِ شاهنامه، به پادشاهان نزدیک و بر تصمیمات کشوری اثرگذار بودند. جهانپهلوان یا پهلوانِ آرمانیِ شاهنامه سه ویژگی دارد: نخست قدرت جسمی و رزمی، دوم قدرت علمی و فکری و سوم قدرت روحی و معنوی. در دوره اسلامی، آیین پهلوانی، با اتکاء به سیره پیامبر(ص) و حضرت امیرالمومنین(ع) و در همبستگی با آموزههای اسلام و مکتب تشیع، بهصورت سلسلهای به نام فتوت درآمد و بعدها، فتوت و تصوف با هم درآمیختند. وابستگان به فتوت هم علی(ع) را سرورِ فتیان، پهلوانان و جوانمردان و ملکه فتوت و پهلوانی میدانستند.
به گفته او، مطابق فتوتنامهها، هر صنف، آیین خود را به پیامبری نسبت میداده است؛ نظیر آنکه برخی اصناف سرسلسله آیین خود را پیامبرانی همچون ابراهیم، آدم و شیث دانستهاند و حتی صنف خدمتکاران، سرسلسله خود را قنبر، غلام حضرت علی(ع) میدانستند. هرچند در قرن دوازدهم، فتوتنامهها قوت میگیرند، اما در دوره صفوی، فتوتنامهها قدری تحقیر میشوند؛ چنانکه مرحوم سیدابوالقاسم موسوی استرآبادی یا همان میرفندرسکی، عالم و عارف و حکیم عصر صفوی، از شاهعباس بابت فعالیت در این حوزه، کنایه و تعریض میشنود.
مطابق پژوهشهای زرینی، امیرالمومنین(ع)، اساس جوانمردی را شرم و حیا میداند و افراد عفیف و پاکدامن را همپای مجاهد شهید و همسان فرشتگان توصیف میکند. ابوالفضل عبدالرزّاق بن جمالالدین ابىالغنائم کاشانى، اصول فتوت از نگاه حضرت علی(ع) را گردآورده و از اصول هشتگانه فتوت یعنی وفا، صدق، امن، تواضع، نصیحت، صفا، هدایت و توبه یاد میکند.
نوشاد رکنی و علی زرینی، کتاب عدالتخواهانه «سمک عیار» را ازجمله کهنترین و مهمترین متون حوزه پهلوانی-عیاری میدانند؛ کتابی که به سبک بسیاری از رسائل حوزه فتوت، به ۷۲ شرط فتوت اشاره دارد. اما نخستین رسالهای که با عنوان فتوت نوشته شده، «کتابالفتوه» اثر «ابوعبدالرحمن سُلَمی» زیسته در قرن چهارم و پنجم و درگذشته سال ۴۱۲ هجری قمری است، اما این فتوتنامه با فتوتنامههای پس از آن، همچون «فتوتنامه سلطانی» که بعدها به انتشار هم رسیدند، تفاوتهای بسیاری دارد. (در این فتوتنامه نیز ۷۱ شرط فتوت ذکر شده است)
زرینی، دلیل جایگاه رفیع حضرت علی(ع) در آیین فتوت را عامل بودن خود آن حضرت به آیین فتوت و جوانمردی میداند. از طرفی، توصیهها و سخنان و حِکَم گرانبهایی در حوزه فتوت، جوانمردی و پهلوانی، از حضرت امیرالمومنین(ع) برای ما به یادگار مانده که صفات سلبی و ایجابی فتیان را بیان میکند. حضرت امیر(ع) فتوت را دربرگیرنده همه خصلتهای نیکوی دینی و انسانی میداند و میگوید مروت نامی است که جامع همه فضیلتها و خوبیهاست.
ریشههای فتوت در آیین مهری
نوشاد رکنی نیز معتقد است: تصوف، فتوت و نظامیگری، همپیوندند و اصول و سرچشمهشان یکی است. این پیوند، در برخی واژگان هم نمود یافته است؛ کما اینکه «رباط» هم به معنای خانقاه است و هم به معنای قلعه نظامی. از طرفی آیین فتوت، از مذهب مهری و آیینهای پیش از اسلام نیز تأثیر پذیرفته است؛ مذهب و آیینهایی که مطابق پژوهشهای بسیارِ صورتگرفته، بر دین مسیحیت نیز بسیار تأثیر گذاشتهاند.