طنز پردازی چه در آثار ادبی چه در محافل کوچه و بازاری و خانوادگی همیشه میان ایرانیان محبوب بوده است و سابقه ای طولانی در تاریخ ایران دارد. دور از ذهن نیست که به زودی فیلم‌های کمدی نیز به سینما و تلویزیون ایران راه پیدا کردند. همزمان با ورود سینما به ایران کمدی‌های وارداتی نیز پرده‌های سینما را به خود اختصاص دادند. در این دوره فیلم‌هاى کمدی خارجی مانند فیلم‌هاى دو کمدین معروف فرانسوی، پرنس ریگان و ماکس لندر و چارلى‌چاپلین محبوب دل مردم بود.
صاحبان سالن‌هاى سینما براى حفظ این استقبال همراه با نمایش فیلم‌های دیگر، یک یا دو پرده فیلم خنده‌دار نیز نمایش مى‌دادند.
اولین فیلم بلند ایرانى به نام “آبى و رابی” قالبى کمدى داشت. این فیلم توسط آوانس اوگانیانس مدیر اولین مدرسه آرتیستی سینما در سال ۱۳۰۹ به نمایش درآمد. در ادامه با ما همراه باشید؛ این مقاله به کوشش سایت دی دی فیلم تهیه شده است.
کمدی ایران بعد از انقلاب
اولین فیلم ناطق کمدی ایرانی سال ۱۳۲۸، به همت پرویز خطیبى ساخته شد. نام این فیلم “واریته بهاری” بود.
تا نیمه اول دهه پنجاه حدود 230 فیلم و سریال ساخته شد که عنوان کمدى را برخود داشتند و در نود و نه درصد موارد تنها به قصد سرگرمى و خنده ساخته مى‌شدند.حداقل 200 فیلم تا نیمه اول دهه پنجاه ساخته شدند. دهه 40 اما پر رونق ترین دهه برای سینمای کمدی بود. 95 فیلم در این دهه ساخته شد که بیشتر آن کمدی غیر مودبانه و غیر خانوادگی بود که مایه اصلی کمدی در آن را لودگی تشکیل میاد.
ژانر کمدی ایران را با قاطعیت میتوان به دو بخش اصلی تقسیم کرد، کمدی قبل از انقلاب و بعد از انقلاب. هر چند در دسته دوم در سالهای اخیر گونه ای نوظهور از کمدی را میبینیم که اکثریت منتقدین در نامی که بر آن نهاده اند اتفاق نظر دارند: کمدی ابتذال!! کمدی ایران قبل از انقلاب آزادانه‌تر ساخته میشد؛ اما به زودی محدودیت‌ها خودشان دستاویزی شدند برای ساخت موقعیت‌های خنده‌آور و انتقادی که البته موفق هم بوده اند. کمدی‌هایی مثل لیلی با من است و مارمولک.
ابوالحسن داوودی کارگردان و نویسنده کمدی درباره تاثیرات انقلاب‌اسلامی بر کمدی ایران در مصاحبه‌ای اینگونه میگوید:«احساس من این بود که یکی از راه های موفقی که به واسطه آن می شد در سینما با‌مردم ارتباط مثبت و تعامل صحیح برقرار کرد، کمدی است. مناسبات تازه‌آمدۀ جمهوری اسلامی که به نوعی یک انقلاب فرهنگی به حساب می آمد، مزایا و معایبی هم برای سینماگران داشت، به خصوص سال های اول که طرح بسیاری از مسائل در سینما غیرممکن بود. شما نمی توانستید در بسیاری از مضامین وارد شوید و به دلیل ساختار سینما، ژانر کمدی فضای امن تری برای طرح بحث ها فراهم می کرد.»
تاریخچه کوتاهی از اولین کمدی‌های بعد از انقلاب
در فاصلهٔ سال‌هاى ۱۳۵۷ تا اوایل ۱۳۶۰ کمدی در ایران ساخته نشد تا اینکه فیلم کوتاه صامت خانه‌ی آقای حقدوست توسط محمود سمیعی برای تلویزیون ساخته‌شد که در همان سال در جشنواره فیلم‌های کمدی گابرو برنده جایزه بهترین فیلم شد. پس از آن علیرضا داوودنژاد کمدی جایزه را ساخت اما بازتابی نیافت. اما با کسب لوح زرین بهترین فیلمنامه در سال 1362 از جشنواره فجر، کم کم توجه کارگردانانی که پس از انقلاب هنوز برای ساخت کمدی با وجود محدودیت‌ها مردد بودند جلب شد.
در این شرایط على حاتمى فیلم ‘جعفرخان از فرنگ برگشته’ را ساخت و بعد در سال ۱۳۶۳، فیلم‌هاى خانهٔ آقاى حقدوست و مردى که زیاد مى‌دانست (یدالله صمدی)، در جشنواره دوم فجر به نمایش درآمدند. ممنوعیت‌ها به تدریج کمتر شده و اشکال مختلفی از کمدی در سینما و تلویزیون ایران شکل گرفت. قالب‌هایى چون کمدى دیوانه‌وار، کمدی خانوادگی، کمدی‌غیرمؤدبانه، کمدى‌تاریخی-افسانه‌ای، کمدى‌موزیکال، کمدی‌تخیلی، کمدی‌پلیسی-جنایی، و کمدی‌انتقادی عرضه شده‌است؛ که توضیح آنها در این مجال نمی‌گنجد.
نقد فیلم‌های کمدی امروز ایران که سوهان روح منتقدان شده‌اند.
بیاید کمی سرعت بررسی را تند‌کنیم و به دهه های اخیر و دوران طلایی کمدی تلویزیون برسیم. روزگار زیر آسمان شهر و پاورچین، شب‌های برره و خانه به دوش، متهم گریخت و ترش و شیرین، زمانی که آثار مهران مدیری و رضا عطارن نقل محافل بود و دیالوگ‌های سریال‌ها تکه کلام مردم در طبقات اجتماعی مختلف شده‌بود. تا زمانی که به سه دونگ سه دونگ، مسافران، ساختمان پزشکان و پایتخت رسیدیم و هنوز با همه کاستی‌ها در دوران خوب کمدی بودیم.
کمدی‌هایی که با ظرافت خود دست و پا شکسته به نکوهش رفتارهای غلط فردی و اجتماعی می‌پرداختند و گه‌گداری هم نقدی محافظه‌کارانه به شرایط سیاسی می‌کردند. در دهه 80 کمدی در تلویزیون معنا و مفهومی پررنگ‌تر از سینما داشت و تمرکز فیلمسازان کمدی، تلویزیون بود.
حال مردم هم تا زمان دزد و پلیس، پژمان، شمعدونی، لیسانسه‌ها، نون خ و… با کمدی تلویزیون خوب بود؛ اما کم کم سریال‌های کمدی از تلویزیون محو شده و کمدی‌های سریالی در انواع مختلف به نمایش خانگی رفتند که شاید محبوب‌ترین آنها قوه تلخ بود. در سالهای اخیر سینمای کمدی گیشه‌ها را ازآن خود کرد و جایگاه‌های پرفروش سینما متعلق به فیلم‌های کمدی شدند. شاید بتوان از اخراجی‌های 1 به عنوان نقطه عطف نام برد؛ نقطه عطفی برای فروش زیاد و شوخی‌های دم دستی و ابتدایی.(هرچند این فیلم از نظر تغییر نگاه به رزمندگان و شهدا جنگ با ارزش است؛ اما از نظر کیفیت شوخی‌ها چنگی به دل نمیزند).
هر چه جلوتر رفتیم نظر منتقدان و دوستداران سینما در برابر آثار کمدی منفی‌تر شده و این قبیل فیلم‌ها به نام فیلم‌های گیشه‌ای، کمدی زرد، فیلم سطح پایین، مبتذل و… بین منتقدین شناخته شدند. نمایش خانگی هم به تولید در ژانر کمدی پرداخت و خیلی زود شاهد کمدی‌هایی بودیم که اعداد و ارقام محبوب بودن آنها را نشان میداد؛ اما توصیفات از آنها با این اعداد جور در نمی آمد.
امیدی به آینده‌ی فیلم های کمدی در ایران
کم کم محتوای کمدی‌ها چه سریالی و چه سینمایی تبدیل به محتوای‌های اروتیک با شوخی‌های دم دستی و موضوعاتی غیر خلاقانه شدند. مخالفان این روزهای کمدی سینمای ایران به چند دسته تقسیم میشوند.عده به علت موازین شرعی و اخلاقی مخالف کمدی‌های امروزی هستند و آن را بد آموزانه میدانند. عده ای هم مسئله آنها تنها ابتذال و بی‌محتوا بودن این شوخی هاست و عده‌ای هم به علت محافظه‌کارانه بودن و عدم تعهد به رسالت اصلی طنز، که همانا نقد اجتماعی و سیاسی است، این سبک کمدی را نمی‌پسندند.
این روزها از هر ایرانی طرفدار کمدی که بپرسید خواهد گفت دلش برای کمدی‌های تلویزیونی دهه 80 و نیمه اول دهه نود تنگ شده‌است. این روزها اما سریالی در نمایش خانگی به ما نوید آن را میدهد که دوباره با سریالی با آن حال و هوا مواجهه‌ایم و دوباره خنده‌هایی از جنس دیدن مرجانه گلچین با نمک و ادای دیالوگی خاص خودش را بر لبانمان تجربه خواهیم کرد. حضور مرجانه گلچین در کنار بهنام تشکر و پژمان جمشیدی در سریال آنتن با سوژه ای جدید در نمایش خانگی ما را وادار میکند بار دیگر به این ژانر به امید دیدن یک کمدی جذاب شانس بدهیم.برای دانلود سریال آنتن می‌توانید به سایت دی دی فیلم به آدرس didifilm.com مراجعه کنید.