با وجود اینکه مساحت استان فقط حدود یک درصد مساحت کشور را تشکیل می‌دهد، حدود ۵۰ درصد تنوع گونه‌ای پرندگان کشور در استان اردبیل رصد یا سرشماری شده است.
معمولا پرندگان مهاجر زمستانی اغلب در تالاب‌های شمالی توقف و استراحت کرده و بسته به شرایط و وضعیت تالاب به ویژه از لحاظ امنیت، به تدریج به سایر تالاب‌های داخلی کشور و سواحل جنوب مهاجرت می‌کنند.
وی اضافه کرد: استان اردبیل ۱۸ سایت سرشماری پرندگان دارد و بر اساس سرشماری‌های سال‌های اخیر بیشترین جمعیت پرندگان شمارش شده به سایت‌های میل مغان، تپراق کندی و شورابیل اختصاص دارد.
وی گفت: مهاجرت پرندگان در حفظ بقای حیوان، ثبات اکولوژیک زیستگاه‌ها و تنوع زیستی مناطق دارای نقش حیاتی بوده و علاوه بر این دارای ارزش گردشگری طبیعی (اکوتوریسم) نیز است و به همین دلیل روز جهانی پرندگان مهاجر فرصتی برای ترغیب مردم به مشارکت فعال در حفاظت از پرندگان مهاجر است.
نقش پرندگان مهاجر در حفظ تعادل و توان اکولوژیکی
بر این اساس حدود ۷۰ درصد پرندگان ایران مهاجرند که یا در زمستان وارد ایران می‌شوند یا در فصل تابستان و از مناطق گرم‌تر برای زادآوری به ایران مهاجرت می‌کنند.
۵۰ درصد گونه‌های پرندگان کشور در اردبیل سرشماری شده است
مدیرکل حفاظت از محیط زیست استان اردبیل در این رابطه گفت: استان اردبیل به خصوص شهرهای شمالی مانند پارس‌آباد و اصلاندوز در مسیر مهاجرت پرندگان قرار دارد و تعداد زیادی از گونه‌های مختلف پرنده در تالاب‌ها، آب‌بندها، شالیزارها، حاشیه رودخانه ها و مزارع برای استراحت و زمستان گذرانی فرود می‌آیند.
رئیس اداره حفاظت و مدیریت حیات وحش اداره کل حفاظت محیط زیست استان اردبیل هم با اشاره به نقش پرندگان مهاجر در پایداری اکوسیستم ها، گفت: بدون شک هر موجود زنده ای که وارد یک اکوسیستم می شود، با تغذیه و زاد و ولد بر روی تعادل اکولوژیکی آن اکوسیستم تاثیر می گذارد.
استان اردبیل با توجه به وضعیت توپولوژیکی و اختلاف سطح زیاد (از زمین‌های پست مغان و حاشیه قزل‌اوزن تا قله سبلان) ، اختلاف عرض جغرافیایی شمال و جنوب استان دارای ۵۲ تالاب و منابع آبی با ارزش زیستگاهی به مساحت ۱۲ هزار و ۲۵۴ هکتار است که تنوع پوشش گیاهی و جانوری بسیار گسترده‌ای دارد.
به گزارش برنا؛ “مهاجرت” دوره مهم و اساسی از چرخه زندگی پرندگان مهاجر بوده و همه ساله میلیاردها پرنده در سراسر جهان به صورت گروهی و با تحمل سختی‌های فراوان و تلفات گسترده جمعیت، این دوره را سپری می‌کنند.
وی با اشاره به نقش پرندگان مهاجر در کنترل برخی از گونه های گیاهی و جانوری، اظهار کرد: زنجیره های غذایی و تعادل اکولوژیکی یک محیط طی قرن ها شکل گرفته و بسیار پیچیده و در هم تنیده هستند لذا حذف هرگونه گیاهی و جانوری بر کل اکوسیستم اثر می گذارد.
علاوه بر این اردبیل به لحاظ نزدیکی جغرافیایی به سواحل دریای خزر و با داشتن تالاب‌ها وآبگیرهای مناسب، در یکی از مسیرهای مهاجرتی اصلی پرندگان در کشور قرار دارد به طوری که همه ساله شاهد مهاجرت گونه‌های متفاوت پرنده به این استان هستیم.
انواع پرندگان مهاجر آبزی و کنار آبزی استان اردبیل
کارشناسان معتقدند کاهش تعداد پرندگان مهاجر در بلندمدت به میزان و حتی کیفیت محصولات کشاورزی هم تاثیر می‌گذارد، چرا که افول مهاجرت پرندگان باعث کاهش رشد فیتوپلانکتون ها و مواد مغذی خاک می‌شود که کوددهی زمین را افزایش خواهد داد و همچنین سبب افزایش انگل ها و آفات گیاهی بر محصولات کشاورزی خواهد شد.
علی لطیفی افزود: اگر پرندگان مهاجر وارد اکوسیستم تالاب نشوند و یا این اکوسیستم آمادگی میزبانی از پرندگان مهاجر را نداشته باشد، نه تنها تعادل اکولوژیکی تالاب بر هم می‌خورد، بلکه شاهد افزایش جمعیت حشرات و کرم‌ها و دوزیستان و موش ها و مارها خواهیم بود، زیرا مهاجران تالاب از این گونه ها تغذیه می کنند و دشمن طبیعی آنان از بین می رود لذا هرگونه دست اندازی و تغییر در اکوسیستم می تواند نتایج منفی، خطرناک و گاه غیر قابل برگشت داشته باشد.
در ایران ۶ مسیر اصلی ورود پرندگان از مناطق سیبری، اروپای شمالی و کشورهای اسکاندیناوی به کشور شناسایی شده است که شامل پنج مسیر منتهی به سواحل جنوبی خزر به خصوص تالاب انزلی و یک مسیر منتهی به دریاچه هامون می‌شود.
به گفته رئیس اداره حفاظت و مدیریت حیات وحش اداره کل حفاظت محیط زیست استان اردبیل، شکار و خشک شدن تالاب‌ها از جمله عواملی است که جان پرندگان مهاجر را تهدید می‌کند.
تبعات زیست محیطی کاهش مهاجرت پرندگان
به اعتقاد صاحبنظران، کاهش تعداد پرندگان مهاجر علاوه بر اینکه اولین نشانه‌های کاهش تنوع گونه ای در آینده‌ای نه چندان دور است، بلکه باعث کاهش خدمات زیست محیطی و بافت منطقه در تولیدات گیاهی در بخش کشاورزی و طبیعی خواهد شد.
آنها همچنین بر این باورند، با کاهش پرندگان مهاجر شاهد افزایش انگل ها و آفات گیاهی خواهیم بود که برای شهروندان و کشاورزان خسارت‌آفرین است.
مدیرکل حفاظت از محیط زیست استان اردبیل اضافه کرد: هر ساله به منظور برآورد جمعیت و تنوع گونه‌ها، مقایسه جمعیت و تنوع پرندگان موجود در هر یک از مناطق تالابی، توصیف تغییرات حاصله در اندازه جمعیت و پراکنش جمعیت‌های پرندگان مهاجر آبی در راستای مدیریت بهینه و حفاظت از پرندگان مهاجر و ارزیابی اهمیت هر یک از سایت‌ها پرندگان مهاجر سرشماری می‌شود.
بر اساس آخرین منابع علمی مستند، ۵۳۵ گونه پرنده (متعلق به۸۰ خانواده و ۱۰ راسته) در ایران ثبت و شناسایی شده که معادل حدود یک سوم پرندگان دنیاست. از این تعداد حدود ۳۲۰ گونه در ایران جوجه‌آوری می‌کنند ، ۹۰ گونه مهاجر زمستانه و ۲۴ گونه هم مهاجر عبوری هستند. بقیه هم جزو پرندگان کمیاب، اتفاقی و رها شده از قفس هستند.
قاسم‌پور ادامه داد: به دلیل تشدید اقدامات حفاظتی و پایش و اقدامات مدیریتی احیا و ساماندهی که توسط حفاظت محیط زیست استان در سطح تالاب‌ها به ویژه تالاب‌های نوار مرزی و مناطق حفاظت شده صورت گرفته است، شاهد رشد چشمگیر مهاجرت پرندگان هستیم و امیدواریم با اجرای طرح مدیریت جامع تالاب در تالاب‌های مهم استان، شاهد افزایش شمار پرندگان مهاجر در استان باشیم.
بر اساس آخرین سرشماری ( سال ۱۴۰۱ ) در مجموع بیش از ۱۵ هزار و ۱۰۰ قطعه در سایت‌های اصلی استان شامل تالاب سد میل و مغان رود ارس ، تالاب شورابیل ، تالاب ملااحمد ، تالاب تپراق کندی، سد سبلان، سد قره قیه، سد احمدبیگلو، سد مزرعه جهان، سد گیلارلو، سد کله سر، سد سامبور، ، تالاب پیله سهران، سد یامچی، بند الماس، سقزچی، پته خور، سربند، نئور، دریاچه شهرک و کمی‌آباد سرشماری شده است.
حسن قاسم‌پور با بیان اینکه پارسال بیش از ۱۵ هزار بال پرنده مهاجر آبزی و کنار آبزی در تالاب ها و آبگیرهای استان سرشماری شدند، افزود: غاز خاکستری، غاز پیشانی سفید کوچک و بزرگ، زنگوله بال، خوتکا، پلیکان خاکستری، قوی فریاد کش، اردک تاجدار، اردک سرسبز، اردک ارده‌ای، اردک سر حنایی، کفچه نوک، پاشلک، انواع آبچلیک‌ها و حواصیل‌ها، کشیم کوچک، چنگر، باکلان کوچک و باکلان بزرگ از جمله پرندگان مهاجر استان اردبیل هستند.
فرایند مهاجرت پرندگان همه ساله به صورت رفت و برگشت انجام می شود. به طوری که پس از بلوغ جوجه‌ها و همزمان با سرد شدن مناطق شمالی و کاهش منابع غذایی، پرندگان به مناطق گرم‌تر مهاجرت می‌کنند و با گرم شدن هوا، این مهاجرت نهایتاً به بازگشت آنها به مناطق سردسیر شمالی منجر شده و به تخم‌گذاری و جوجه‌آوری می‌انجامد.