همواره انفاق در راه خدا و کمک به فقرا صفت نیکویی بوده که به جز افراد با تقوا و کریم، کسی توان انجام آن را ندارد. قرآن کریم در توضیح صفات انسانهای باتقوا، انفاق در راه خدا را، یکی از شاخصههای مهم آنان معرفی میکند و این ویژگی را، یک فضیلت بینظیر معرفی میکند. قرآن در توضیح متقین میفرماید: «الَّذِینَ یُؤْمِنُونَ بِالْغَیْبِ وَیُقِیمُونَ الصَّلَاةَ وَمِمَّا رَزَقْنَاهُمْ یُنْفِقُونَ؛[بقره/3] [متقین] آن کسانی هستند که به جهان غیب ایمان دارند و نماز به پا میدارند و از هر چه روزیشان کردیم به فقیران انفاق کنند.» ظهور این آیهی شریفه در سیرهی اخلاقی امام مجتبی (ع) به وضوح نمایان است.
به بهانههای مختلف امام مجتبی (ع) با آزاد کردن بندگان و کنیزان، روح آزادگی را به جامعهی گرفتار در تجمل و تفاخر آن زمان یادآوری میکردند. ابن کثیر دمشقی مورخ شهیر اهل سنت در کتاب خود مینویسد: «روزی امام حسن (ع) غلام سیاه چهرهای را دیدند که تکه نانی داشت و یک لقمه خودش میخورد و یک لقمه به سگی که در نزدیکش بود میداد. امام (ع) به او فرمودند: قصد تو از انجام این کارچیست؟ غلام در پاسخ امام حسن (ع) عرض کرد، من از این سگ حیاء میکنم که خود از این نان بخورم و به او ندهم. امام مجتبی (ع) به او فرمودند: از جای خود تکان نخور تا من به نزد تو بازگردم. امام (ع) به جانب مولای آن بنده رفتند و غلام و آن باغی که در آن زندگی میکرد را از مولایش خریداری کردند. سپس غلام را آزاد کردند و باغ را نیز به او بخشیدند.»[3]
شاخصهی دوم: آزاد کردن بنده
[2]. المحاسن والمساوئ، إبراهیم بن محمد بیهقی، دارالکتب العلمیة، بیروت/ لبنان، 1420هـ.، چاپ اول، تحقیق: عدنان علی، ج1، ص47- 48. «روی عن أنس بن مالک أنه قال: لم یکن فی أهل بیت … بما بذل لک من وجهه.»
قطعاً هر کسی در احتیاجات روزمره، خود را بر دیگران مقدم میدارد و ابتدا حوائج خود را برطرف میکند، اما آنچه که در شرح حال کریم آل الله (علیهمالسلام) بیان شده، مقدم کردن دیگران بر نفس مبارکش است که نشانهی زهد حضرت بوده است. قرآن کریم در توصیف ویژگی شاخص ابرار میفرماید: «وَیُطْعِمُونَ الطَّعَامَ عَلَى حُبِّهِ مِسْکِینًا وَیَتِیمًا وَأَسِیرًا؛[إنسان/8] [ابرار کسانی هستند که] غذاى خود را [با توجه به نیاز به آن] از روى محبت خدا به فقیر و یتیم و اسیر انفاق مىکنند.»